سفر به دور اتاق

۱۳۹۹/۰۵/۱۲

هنگامی که از باربادوس (۶) به لندن بازگشتم، متوجه شدم که شهر با سرسختیِ تمام، از تغییرسر باز زده است. بعد از دیدنِ آسمان لاجوردی و شقایق های دریایی غول پیکر،خوابیدن در کلبه ای از چوب نخل،خوردنِ شاه ماهی،شنا کردن کنار بچه لاکپشت ها و مطالعه،زیر سایه ی درختان نارگیل،اکنون وارد زادگاهم شده بودم.هیچ تغییری در لندن احساس نمی شد.هوایش هنوز بارانی بود،پارک هایش همان حالت سابق را داشت و آسمان اش حزن انگیز به نظر می رسید.اوضاعِ لندن،مرا یاد بی تفاوتی دنیا انداخت؛ بی تفاوتی نسبت به اتفاقاتی که در زندگی ساکنین اش رخ می دهد.در وطنم احساس غربت کردم و چنان بودم که گویی سرنوشت، مرا محکوم به گذران زندگی در بدترین نقطه ی کره ی زمین کرده بود.

از ۱۷۹۹ تا ۱۸۰۴،الکساندر فون هامبولت (۷) سفری را به دور آمریکای جنوبی آغاز کرد و بعدها مشاهداتش را طی سفرنامه ای با عنوان “سفر به مناطق استوایی قاره ی جدید” به چاپ رساند.بهار ۱۷۹۰،نُه سال پیش از آنکه هامبولت سفرش را آغاز کند،فرانسویِ بیست و هفت ساله ای به نام اگزویه دو مسترسفری را به دور اتاق خوابش انجام داد و گزارش آن را “سفر به دور اتاق خوابم” نامید.سال ۱۷۹۸ بود که دومستر با توجه به رضایتی که از سفر قبلی اش بدست آورده بود،سفر دوم اش را آغاز کرد.سفری شبانه و تا لبه ی پنجره.این بار سفرنامه اش را “سیاحت شبانه در اطراف اتاق خوابم” نام گذاشت.

دو سفرِ کاملا متفاوت:اولی،سفر به مناطق استوایی قاره ی جدید و دومی سفر به دور اتاق خواب.سفر اول به نُه قاطر،سی چمدان،چهار مترجم،یک مکان یاب،دو تلسکوپ،یک دوربین زاویه‌سنج ،یک فشار سنج،یک قطب نما،یک رطوبت سنج،معرفی نامه از پادشاه اسپانیا و یک تفنگ نیاز داشت و دومی فقط به یک دست پیژامه یِ نخیِ صورتی-آبی.

سال۱۷۶۳،اگزویه دو مستر،در شهر زیبای شامبری (۸)  واقع در دامنه ی رشته کوه آلپ به دنیا آمد.او شخصی احساساتی،عاشق پیشه و اهل مطالعه بود.دومستر به آثار مونتنی ،پاسکال و روسو علاقه ی فراوانی داشت.علاوه بر این از دلباختگان هنر نقاشی بود و مناظر محلیِ هلند و فرانسه را می ستود.در بیست و سه سالگی مجذوب علوم هوانوردی و مکانیک پرواز شد. دو مستر با همکاری دوستش یک جفت بال بزرگ از کاغذ و سیم ساخت و تصمیم گرفت تا به آمریکا سفر کند که البته موفق نشد.دو سال بعد سوار بالون هوای گرم شد و پیش از آنکه بالون در جنگل کاج سقوط کند،چند ثانیه ای را بر فراز شامبری پرواز کرد.پس از آن بود که سال ۱۷۹۰،هنگامی که در اتاق ساده ی بالای ساختمان تورین (۹) زندگی می کرد پیشگام نوعی سفر شد که آن را “سیاحتِ اتاق” نامید.

ژوزف دو مستر،برادر اگزویه در تشریح سیاحت اتاق تاکید کرد که قصد برادرش، توهین و بی ارزش جلوه دادن اقدامات قهرمانانه ی سیاحان بزرگ گذشته نبوده است. ژوزف می نویسد:”بی تردید ایشان مردان بزرگی بودند”.نکته اینجا بود که برادرِ ژوزف، روشی از سفر را کشف کرده بود که بی شک می توانست برای افرادی که ثروت و شجاعت آن کاشفان را نداشتند عملی تر باشد.

هنگامی که اگزویه خود را برای سفرش آماده می کرد چنین نوشت:”میلیون ها نفر که پیش از من هرگز جرات سفر کردن را نداشته اند،دیگرانی که قادر به سفر کردن نبودند و افرادی که حتی فکر سفر کردن هم به مخیله شان خطور نمی کرد،اکنون می توانند روش مرا دنبال کنند.حالا تنبل ترین افراد می توانند لذت هایی را کشف کنند که نه هزینه ای برایشان می تراشد و نه لازم است بابتش تلاشی کنند.”اگزویه “سیاحت اتاق” را مخصوصا به فقرا توصیه می کرد و به کسانی که از خطرِ توفان،راهزنان و صخره های بلند می ترسیدند.

ماجرا به خوبی آغاز می شود:دو مستر درِ اتاقش را قفل می کند، پیژامه ی صورتی-آبی اش را می پوشد و بی چمدان به سوی کاناپه، بزرگترین اثاث خانه اش، سفر می کند.سفرش او را از رخوت و افسردگی معمول بیرون می آورد،دید تازه ای از اشیاء به او می دهد و باعث می شود برخی ویژگی هایشان را بازیابد.او برازندگیِ پایه های کاناپه را تحسین می کند و ساعات خوشی را به یاد می آورد که بر کوسن هایش لمیده و در مورد عشق و کارش رویاپردازی کرده او سپس از روی همان کاناپه تخت خواب خود را برانداز می کند و بار دیگر از دیدگاه متعالی یک سیاح،می آموزد تا این اثاث پیچیده را تحسین کند.او از بابت شب هایی که روی تخت گذرانده بود احساس قدردانی کرد و از همخوانیِ رنگ ملافه ها با پیژامه اش ذوق زده شد.او می نویسد:”به همه توصیه می کنم تا ملافه های صورتی و سفید تهیه کنند زیرا این رنگ ها آرامش بخش هستند و برای فردِ بدخواب، رویاهای شیرین به ارمغان می آورد.”

 اثر دو مستر، از دیدگاهی عمیق و الهام گر سرچشمه گرفته است:لذتی که از سفرهایمان می بریم بیش از آنکه مربوط به مقصد سفر باشد به “ذهنیتی“  که با آن سفر می کنیم وابسته است.اگر تنها بتوانیم تمرکزمان را به محیط اطراف معطوف کنیم چه بسا پی ببریم که این مکان ها هیچ دست کمی از کوه های سر افراز و جنگل های پر پروانه ای ندارد که هامبولت در آمریکای جنوبی کشف کرده بود.

حال، این سوال پیش می آید که ذهنیتِ سفر چیست؟ شاید بتوان قوه ی درک و پذیرش را مهم ترین مشخصه ی آن دانست.اگر شخصیتی پذیرا داشته باشیم با فروتنی به مکان های جدید نزدیک می شویم.هنگامی که در جایی غیر از زادگاهمان به سیاحت می پردازیم،هیچ تصور خاصی از اینکه چه چیزی جالب است یا چه چیزی جالب نیست نداریم.چه بسا ایستادن ما در میان خیابان و کوچه های باریک باعث ایجاد مزاحمت برای افراد محلی شود و جزئیاتی را تحسین کنیم که به نظر آنها بی اهمیت و کم ارزش تلقی شود.شاید پس از آنکه نمای یک ساختمان دولتی، ما را فریفته ی خود کند یا نوشته ی روی دیوار باعث جلب توجهمان شود،تصادف کنیم.شاید سوپرمارکت و سلمانی را به طرز غیر معمولی جذاب بیابیم، به مدت طولانی به صفحه آراییِ منوی غذا خیره شویم،لباس های گوینده ی اخبار عصرگاهی،بیش از حد معمول توجهمان را به خود جلب کند و یا نسبت به مکان های تاریخی توجهی بیش از حد نشان دهیم.

اما در شهر خودمان، انتظارات و توقعات کمتری داریم.مطمئن هستیم که تمام جاذبه های محله مان را کشف کرده ایم و در اصل، برایمان قابل قبول نیست در مکانی که ده سال یا بیشتر در آن زندگی کرده ایم چیز جدیدی را کشف کنیم.ما به آن مکان عادت کرده ایم و همین مسبب بی اعتنایی مان به آن شده است.

دو مستر تلاش کرد تا ما را از حالت انفعال بیرون آورد.در جلد دوم سیاحتِ اتاق،” سیاحت شبانه در اطراف اتاق خوابم”،به سمت پنجره اش آمد و به آسمان شب خیره شد.زیبایی آن صحنه او را به این فکر انداخت که چرا این مناظرِ به ظاهر عادی،مورد تحسین قرار نمی گیرد.به قول او:”در این لحظه چند نفر هستند که از تماشای این منظره ی متعالی که آسمان پرسخاوت،آن را برای انسانِ تنبل، بیهوده به نمایش گذاشته،لذت ببرند؟!برای آنها که در حال پرسه زدن هستند و یا برای دیدن تئاتر ازدحام کرده اند چه هزینه ای دارد تا لحظه ای هم بالای سرشان را نگاه کنند و صورت های فلکی را تحسین کنند که بر تارک آسمان می درخشد؟”.علت اینکه افراد، بالای سرشان را نگاه نمی کنند این است که هرگز سابقه ی چنین کاری را نداشته اند.ایشان عادت کرده اند تا جهان پیرامونی شان را کسالت آور بدانند و تصور کنند که با انتظاراتشان تطابق ندارد.

من نیز مانند دو مستر وسوسه شدم تا سفری را به اطراف اتاق خوابم آغاز کنم اما اتاقم به قدری کوچک بود که تنها تخت خوابم درآن جا می گرفت و مرا به این نتیجه رساند که اگر راهکار دو مستر را در مورد کل محله بکار ببرم ،موثرتر خواهد بود.این بود که پس از گذشت چند هفته از سفرم به باربادوس، در یک روز آفتابی ماه مارس،حوالی ساعت ۳ عصر به سبک دو مستر در اطراف محله ی همرسمیت (۱۰) به سیر و سفر پرداختم.برایم عجیب بود که نصف روز را بدون داشتن هدف خاصی در ذهنم، بیرون از خانه سپری کردم.یک زن به همراه دو کودک مو بور خیابان اصلی را قدم می زد.خیابانی مملو از رستوران ها و مغازه های گوناگون.آنطرفِ پارک،اتوبوس دوطبقه ای ایستاده  و منتظر بود تا مسافرانش را سوار کند.تابلوی بزرگی، سس گریوی (۱۱) را تبلیغ می کرد.تقریبا هر روز این مسیر را برای رسیدن به ایستگاه مترو پیموده بودم و هرگز آن را جز، واسطه ای برای رسیدن به مقصدم نمی دانستم.اطلاعاتی که مرا در رسیدن به هدفم یاری می کردند توجه ام را به خود جلب می کردند و تمام چیزهای دیگر به نظرم بی ربط می رسید.بنابراین هنگامی که  به تعداد عابرین پیاده رو توجه می کردم و آنها را به عنوان موانع احتمالی مسیرم در نظر می گرفتم،چهره ها و حالات رفتاری شان به چشمم نمی آمد،درست همانطور که اَشکال ساختمان ها و یا اتفاقات داخل مغازه ها را نمی دیدم. البته،اوضاع همیشه به همین منوال نبود.هنگامی که برای نخستین بار به این محله نقل مکان کردم  توجهم چندان رنگ و بویی از عادت نداشت.در آن هنگام هنوز عادت نکرده بودم تا چنین شتابزده راهی ایستگاه مترو شوم.